'VN medeverantwoordelijk voor Gorazde'

Door onze redacteur MARJON VAN ROYEN
NRC Handelsblad, 7 mei 1994

SARAJEVO, 7 MEI. De Bosnische stad Gorazde, vorig jaar uitgeroepen tot safe area onder bescherming van de Verenigde Naties, was in praktijk geen 'veilig gebied', want aan de aanvullende voorwaarden was niet voldaan. Er waren geen VN-troepen, de grenzen lagen niet vast en de moslims hadden hun wapens niet ingeleverd. Het was daarom “dubieus” voor de VN om militair in te grijpen tijdens het recente offensief door de Bosnische Serviërs. “De VN zijn misschien mede verantwoordelijk voor deze situatie. Maar ik laat me geen minderwaardigheidscomplex aanpraten voor het feit dat de VN niet in staat zijn gebleken om van Gorazde een veilig gebied te maken.”

Met deze redenering verdedigt de Nederlandse brigade- generaal A.P.P.M. van Baal (47) het optreden van de VN in Gorazde, een van de zes moslim-enclaves in Bosnië die vandaag een jaar geleden door de Veiligheidsraad van de VN werden uitgeroepen tot 'veilig gebied'. Van Baal is chef-staf van de Britse luitenant- generaal Sir Michael Rose, commandant van de VN-troepen in Bosnië. Hij was nauw betrokken bij de besluitvorming rond het offensief bij Gorazde, dat van 28 maart tot eind april onder Servisch vuur lag. Daaraan kwam een einde na twee NAVO-ultimatums. Enkele kleine luchtaanvallen die de VN twee weken na het begin van het offensief hadden gevraagd, bleven zonder succes. Voor andere luchtaanvallen gaf VN-gezant Akashi geen toestemming. Onder de burgerbevolking vielen honderden doden.

In zijn schoongepoetste barak in het militaire hoofdkwartier van de VN in Sarajevo ontvouwt hij zijn opvattingen over de ontwikkelingen die tot de slachting hebben geleid. Eigenlijk, zo meent de generaal , hebben de moslims zich het bloedbad zelf op de hals gehaald, doordat zij op 9 april weigerden op de voorstellen van generaal Rose in te gaan voor een algemeen staakt-het-vuren in Bosnië-Herzegovina.

Van Baal: “Die dag zaten wij heel dicht tegen een algemeen vredesplan aan. Maar de moslims hebben het laten afweten, omdat zij eigenlijk alleen over Gorazde wilden praten. Zij wilden een onmiddellijk staakt-het-vuren in Gorazde. En pas als dat voor elkaar zou zijn, waren zij bereid te praten over een regeling voor heel Bosnië-Herzegovina. Daarmee hebben zij in hoge mate het risico gelopen dat de gevechten in Gorazde zouden oplaaien.”

Maar dat is toch logisch? Gorazde werd al twaalf dagen door de Serviërs gebombardeerd.

“Uit de informatie die we op dat moment hadden was niet af te leiden dat er sprake was van een aanval. Er was een concentratie van zwaar [Servisch, red.] materieel. Er werd geschoten, van beide kanten. Maar de situatie was niet zo dat er sprake was van een geweldige aanval.”

Uit de rapporten die de militaire waarnemers van de VN vanuit Gorazde stuurden, blijkt anders het tegendeel. [Al op 31 maart schreven zij hun bevelhebbers in Zagreb en Sarajevo dat de Serviërs in hun ogen een grootscheepse poging deden Gorazde in te nemen. De latere gebeurtenissen gaven hen gelijk, red.] Betekent dit dat u de informatie van uw eigen mensen niet serieus neemt?

“Dat is absoluut de verkeerde conclusie. U moet weten dat de militaire waarnemers lange tijd opgesloten hebben gezeten in een bankgebouw. Zij konden er wegens de bombardementen niet uit, en konden dus absoluut hun werk niet doen. Wat zij verteld hebben is datgene wat hun verteld wèrd.

“Als u zegt dat dit betekent dat ze door de lokale autoriteiten vals zijn voorgelicht, is dat uw conclusie. Zij hebben verteld wat zij gehoord hebben. En van wie zij dat gehoord hebben weet ik niet. Dat is de reden waarom wij het waarheidsgehalte van deze rapportage geanalyseerd hebben. Wij hebben gekeken in hoeverre zij beschikten over bevestigde informatie. En ik zeg u nogmaals: gedurende langere tijd zijn de militaire waarnemers in Gorazde hun gebouw niet uit geweest, en konden zij niet controleren wat er tegen hen verteld werd.”

Hoe kon het dat u en generaal Rose in Sarajevo méér wisten dan de waarnemers in Gorazde zelf?

“Wij hadden informatie vanuit de lucht. Daarnaast zijn er, met toestemming van de Serviërs, speciale eenheden het terrein ingegaan. Zij hebben kunnen constateren wat er aan de hand was. Deze twee extra informatiebronnen gaven generaal Rose duidelijk het beeld dat er vóór 9 april geen sprake was van een grootscheepse aanval.”

Denkt u, net als de Nederlandse brigade-generaal G.J.M. Bastiaans, hoofd van de militaire VN-waarnemers in ex-Joegoslavië, dat de moslims de Servische aanval op Gorazde hebben geprovoceerd?

“Dat is zijn visie. Als iemand mij kan aangeven wie er begonnen is, dan is die vreselijk knap. Beide partijen beschuldigen elkaar ervan dat ze zijn begonnen. En ik vind het vanuit mijn positie totaal irrelevant om te roepen wie er is begonnen. Waar het mij om gaat is dat de moslims op 9 april niet bereid waren om een algemeen vredesplan te tekenen. De Serviërs hebben toen een duidelijk politiek signaal gegeven door Gorazde aan te vallen.”

En toen kwam de vraag: wel of niet ingrijpen.

“Wel of niet ingrijpen was wat mij betreft geen debat. De bestaande resoluties over de veilige gebieden zijn gebaseerd op afspraken die zijn gemaakt over de demilitarisering van de enclave Srebrenica: dat de grenzen bepaald waren, dat er VN-troepen tussen de strijdende partijen zaten, en dat de moslims hun wapens hadden ingeleverd. Maar dat is in Gorazde en andere veilige gebieden nooit gebeurd.

“De Serviërs riepen voortdurend: Gorazde veilig gebied? Maar wat zijn de grenzen? En waarom hebben de moslims hun wapens niet ingeleverd? Bovendien gaat zo'n veilig gebied ervan uit dat er VN-troepen zitten. En ook die waren er in Gorazde niet. Kortom, van alle goede voornemens na het in werking treden van de VN-resolutie is dus niets terecht gekomen. En plotseling zouden wij dan die VN-resolutie tevoorschijn moeten halen en roepen: we moeten ingrijpen om dat grote gebied Gorazde zoals dat nu op de kaart staat te verdedigen? Dat is heel dubieus. Als je daar de rechtsgrond van zou analyseren, kom je tot de conclusie dat aan een groot aantal voorwaarden om het gebied tot safe area te verklaren niet is voldaan.”

Wat u eigenlijk zegt is dat de burgerbevolking van Gorazde dus het slachtoffer is geworden van het falen van de VN.

“Nee. De VN hebben zich druk bezig gehouden met andere zaken. Zij hebben zich niet voldoende gerealiseerd dat die veilige gebieden hoge prioriteit hadden. Het was geen onwil om in te grijpen. Maar de vraag: hoe ingrijpen? Wat ingrijpen? U moet zich goed voor ogen houden dat wij hier niet zijn om een oorlog te beëindigen. Onze opdracht is het ondersteunen van humanitaire hulp. En je kunt geen voedselpakketten uitdelen als je bombardeert. Dat staat in geen enkele verhouding. En als de strijdende partijen van mening zijn dat ze niet aan de onderhandelingstafel maar in het veld hun conflict willen uitvechten, dan kunnen wij daar niet op ingrijpen.”

Maar in uw mandaat staat toch ook dat u de burgerbevolking dient te beschermen?

“Mag je dan wel ingrijpen? U legt in alles steeds zo de nadruk op de burgerbevolking.”

Er was op dat moment geen Servische burgerbevolking die granaten en raketten op hun hoofd kreeg.

“Dat weet ik niet. Daar heb ik geen bewijs voor dat dat niet zo is. Wij zijn in pendeldiplomatie bezig geweest om de gevechten te stoppen. Maar ingrijpen is iets anders. Dat kun je niet alleen maar doen door te zeggen: we bombarderen de Servische doelen die om Gorazde heen staan.”

Waarom niet?

“Om de burgerbevolking te beschermen moet je op basis van je mandaat legitieme doelen hebben. Dus je moet precies vaststellen dat die raket of dat kanon daadwerkelijk schiet en mensen raakt.”

Maar u zei toch dat u vanuit de lucht zulke prachtige informatie kon krijgen?

“Voor dit soort informatie zijn luchtfoto's onvoldoende. Om een echt betrouwbaar beeld te krijgen heb je troepen nodig op de grond. En die zitten er nu.”

Voelt u zich als verantwoordelijk militair niet schuldig over al dit gedraai en gedraal rond Gorazde?

“Ik laat me geen minderwaardigheidscomplex aanpraten over zaken die de VN vorig jaar hebben laten liggen. Het is tragisch wat daar gebeurd is. Maar om nu te roepen: het is de schuld van de VN, dat weiger ik te accepteren. Alle drié de partijen hebben het laten afweten. Niet alleen de VN. En om nu generaal Rose daarop aan te spreken is absoluut onterecht. Hij is niet verantwoordelijk voor het feit dat hier vorig jaar een VN-commandant zat [de Belgische generaal Francis Briquemont, in januari op eigen verzoek vervroegd teruggetreden, red.] die niet in staat bleek om Gorazde tot een veilig gebied te maken. 'Gorazde' is nadrukkelijk de consequentie van het weglopen van de partijen bij de besprekingen.”

Uw mandaat laat toch ook ingrijpen toe als VN-personeel in gevaar is, dat was in Gorazde het geval.

“Als u die redenering in de krant wilt zetten dan is dat uw zaak. Het is niet mijn opvatting. Er is in Gorazde niet voldaan aan de voorwaarden rond een 'veilig gebied'. De VN hadden zich eerder moeten realiseren dat de resolutie over veilige gebieden uitgevoerd had moeten worden.”