Marjon van Royen: 'Het is een naar gevoel om niet meer gewild te zijn'

Marjon van Royen tijdens haar laatste reportage voor de NOS

Met grote tegenzin neemt Marjon van Royen afscheid als NOS-correspondent in Latijns-Amerika. Weemoedig blikt ze terug op dertien fantastische jaren.

Een interview met de gewezen NOS- correspondent Marjon van Royen (55) moet via Skype. Ze woont in Rio de Janeiro, de stad waar ze dertien jaar geleden kwam wonen. Ze wil er nooit meer weg, ook al valt de stroom dagelijks uit en staat ze vaak uren in de rij voor de bank.

Ik zie je niet op het scherm, klopt dat?
'O, moet dat dan? Ja jezus, ik zie er niet uit. Wacht even. Hoe zet ik die camera aan?'

	"We leggen het steeds weer af tegen binnenlandse hypes, zoals die bultrug Johannes"

Na wat gestommel verschijnt Van Royen op beeld. Ze draagt een paars hemdje met daaronder zichtbare, zwarte bh-bandjes met glittersteentjes. Zoals in haar reportages voor het NOS Journaal heeft ze een bijpassend sjaaltje in het haar: paars, met zilveren details. De zongebruinde Van Royen valt in haar stoel en neemt een trek van haar sigaret. 'Het is een beetje warm hier', zegt ze daarna. 'Het is de warmste dag van de eeuw.'

Hoeveel graden is het dan?
'Het is 43 graden. Maar de gevoelstemperatuur is 50.'

Wat doen mensen als het zo warm is?
'Tja, die gaan dan naar het strand, hè.'

Jij ook?
'Nee, ik moest gisteren nog naar de crackheads in het noorden van Rio. Die reportage moet ik vandaag monteren.'

Het werd haar laatste opdracht voor het NOS Journaal, het medium waarvan ze op 1 januari na dertien jaar correspondentschap afscheid nam. De reportage, uitgezonden op 31 december, is een typisch Van Royen-verslag: veel oog voor de onderkant van de Latijns-Amerikaanse samenleving, in dit geval crackverslaafden, en met wantrouwen tegenover de gevestigde orde. De Braziliaanse autoriteiten willen geen verslaafden in het blikveld van toeristen met de Olympische Spelen (2016) en het WK voetbal (2014) in aantocht. Ze laat zien hoe een onnozel lachende hulpverlener een 13-jarig verslaafd jongetje vastzet zonder tussenkomst van de rechter en zonder zijn moeder op de hoogte te stellen. 'Dit is een gevangenis', zegt het jongetje als ze hem twee weken later opzoekt.

Het is niet altijd kommer en kwel in Latijns-Amerika. Het continent maakte een grote sprong voorwaarts in de jaren dat ze er woonde. 'Terwijl de wereld naar Azië keek, is er hier een Latijns-Amerikaanse trots ontstaan', zegt ze. 'Er is optimisme, voor het eerst. Het gaat economisch goed en de gigantische kloof tussen arm en rijk is een klein beetje gedicht.'

En dus wilde ook het Nederlandse nieuws aandacht besteden aan deze omwenteling. Kun je niet een Nederlandse ondernemer interviewen die nu investeert in Brazilië, luidde het verzoek meestal vanuit Hilversum. Van Royen: 'Dat kan ik wel, maar dat is een verhaal met een beperkte blik: wat betekent dit voor Nederland? Terwijl er zo veel mooie reportages over de economische vooruitgang te maken zijn. Ik maakte een verhaal over nagellak om te laten zien dat het zo goed gaat met Brazilië. Dit land heeft een nagellakfetisj, maar alleen rijke dames konden zich nagellak veroorloven. Nu hebben de meisjes in de sloppenwijken twintig flesjes op hun make-uptafel staan.'

Toen president Lula werd herkozen, verhaalde ze over een vriendin die haar handen altijd openhaalde bij het wassen van kleding. Eindelijk kon die haar grote droom, een wasmachine, verwezenlijken. 'Zo wil ik het vertellen', zegt Van Royen. 'Dat zegt toch veel meer dan een verhaal over de economie? Ik zoek het kleiner en emotioneler, zoals de meeste vrouwelijke correspondenten. De NOS wil steeds meer puur economische reportages, er heerst daar een mannencultuur.'

Haar contract met de NOS eindigde niet vanwege het meningsverschil over de gedroomde invalshoek. Ze moest weg vanwege het roulatiesysteem dat Hans Laroes, de voormalige hoofdredacteur van NOS Nieuws, voor zijn vertrek invoerde. Voor-taan mogen correspondenten nog maar drie of vijf jaar op een plek zitten, met een mogelijke verlenging van drie tot vijf jaar. Daarna moeten de correspondenten naar een andere standplaats of terug naar Hilversum. 'Zo houden ze de afstand van een buitenstaander en behouden ze een frisse blik', zei Laroes in maart 2010.

Van Royen schudt haar hoofd. 'Vastgeroest: ja, kan gebeuren. Uitgeblust: ja, kan gebeuren. De blik overgenomen van het land waar je zit: ja, kan gebeuren. Maar giet het niet in beton en beslis per individuele correspondent. Voor mij is buitenlandjournalistiek: een gebied volledig kennen en de gebeurtenissen uitleggen aan het Nederlandse publiek. Daar heb je veel contacten voor nodig. In Berlijn moet je bovendien anders opereren dan in Rio; het is een volstrekt andere cultuur. Het is veelzeggend dat de leiding van de NOS denkt dat het correspondentschap een trucje is dat je overal kunt toepassen.'

Wat zegt dat dan?
'Het is een visie op buitenlandjournalistiek die eigen is aan deze tijd. De eerste vraag is altijd: wat is de Nederlandse invalshoek? We zijn zo met onszelf bezig. In de tijd dat ik correspondent ben, heb ik het zien veranderen. Toen ik dertig jaar geleden begon als schrijvend journalist in Italië, werd elk stuk uit mijn handen getrokken. Nederland was een klein land dat veel van de wereld moest weten, dachten we. Nu vinden wij onszelf groot en willen we de wereld met de Nederlandse maat nemen.'

Heb je daar veel gevechten over geleverd de afgelopen jaren?
'Daar strijden correspondenten, maar ook buitenlandredacties, dagelijks tegen. We leggen het steeds weer af tegen binnenlandse hypes, zoals die bultrug Johannes. Buitenlandredacties hebben daardoor bovendien minder moed om zelf hun agenda te bepalen. Als de Volkskrant of De Telegraaf niet over een bepaald onderwerp bericht, is het voor de NOS moeilijk dat wel te doen. Er is veel lafheid, buitenlands nieuws moet altijd eerst ergens anders zijn verschenen. Als ik een voorstel deed, stuurde ik meteen wat links mee naar buitenlandse kranten of bladen: Kijk, het is een onderwerp; een echt grotemensenonderwerp!

'Ook merkte ik de afgelopen jaren dat de inhoud steeds meer in Hilversum wordt bepaald. Correspondenten gaan ergens op af met een vastomlijnde opdracht: zie dit verhaal rond te krijgen. Terwijl de correspondent juist moet onderzoeken wat er werkelijk aan de hand is. Soms is het gewoon een opgeklopt verhaal, zoals bij oxi. Dat zou een extreem dodelijke drug zijn waardoor veel Zuid-Amerikanen zouden overlijden. Het was wereldnieuws, maar toen ik het uitzocht, bleek de drug niet gevaarlijker dan crack. Ik maakte er dus geen reportage over, terwijl anderen de feiten zo construeren dat het nog een verhaal wordt ook.'

Heb je eigenlijk nog contact gehad met de hoofdredactie van de NOS?
'Ja, ik heb een mailtje gekregen.'

Met daarin dank voor de bewezen diensten?
'Nou ja, ik had Gelauff (Marcel Gelauff, hoofdredacteur NOS Nieuws, red.) op 21 december zelf een mailtje gestuurd. Ik verbaasde me erover dat ik geen bedankje had gehad. Hij reageerde nogal bits, schreef dat ik wel erg vroeg was met die conclusie. Hij wilde me nog een voorstel doen om afscheid te nemen.'

Je vindt dat je te weinig hebt gehoord?
'Het is nogal koud en kil. Weg is weg, klaar.'

Je mocht nog wel correspondent worden op de Nederlandse Antillen.
'Dat was een schandalig voorstel. Ik heb dertien jaar lang verslag gedaan uit 36 Latijns-Amerikaanse landen en dan zou ik nu een gemeente van Nederland moeten verslaan? Voor een vergoeding waarmee ik alleen als au pair zou kunnen wonen? Nou ja, het was geen serieus voorstel.'

Je bedoelt dat de hoofdredactie veronderstelde dat je het toch niet zou doen?
'Ja.'

Dat lijkt me pijnlijk.
'Het is een naar gevoel om niet meer gewild te zijn, ja. Een knauw voor mijn zelfvertrouwen. Ik ben een emotioneel type, ik houd van de NOS zoals je van je familie houdt. De buitenlandredactie informeerde altijd hoe het was als ik in gevaarlijke gebieden zat. We hadden sowieso veel telefonisch contact. Als er iets was gebeurd, kreeg ik aardige mailtjes. Het is natuurlijk geen familie, het is een bedrijf. Ik hink nu op twee gedachten: ik prent mezelf in dat ik er niet zo emotioneel mee om moet gaan, terwijl ik aan de andere kant het gevoel heb dat ik mijn geliefden ben verloren.'

Lees het volledige interview in de Volkskrant.

REACTIE NOS
'Met Marjon verliest de NOS een kleurrijke correspondent, die veel goed en belangrijk werk voor ons heeft gedaan', reageert Marcel Gelauff, hoofdredacteur van NOS Nieuws. 'Daar ben ik haar dankbaar voor en ik wens haar alle goeds.' Hij wil niet inhoudelijk reageren op haar uitlatingen over de NOS.