Dilma Rousseff: geofferd op het altaar van de democratie

Over het afzetten van de Braziliaanse president en de terugkeer naar de 'oude macht' in de achtertuin van Amerika

‘Het gaat goed’ met Latijns Amerika, schreef de Amerikaanse denktank-baas Richard Haass op Bevrijdingsdag prominent in de Volkskrant. Volgens de voorzitter van de Council on Foreign Relations gaat hier zelfs zo goed, dat we Europa de ogen uitsteken. Het oude continent is ‘geheel in beslag genomen door de vluchtelingencrisis en de terreur’. Terwijl Latijns Amerika hard op weg is de enige plaats op aarde te worden waar iedereen ‘met bewondering – of zelfs afgunst – naar kijkt’.

Als je Haass zo leest, riskeren we hier straks hele vloten Europese ‘gelukszoekers’ op de kust.

Neem Brazilië, het grootste land van de regio. De economie krimpt nogal, geeft Haass toe.
Inderdaad: het land verkeert in de zwaarste economische crisis sinds 80 jaar. Mensen worden met miljoenen tegelijk de straat op gegooid. Patiënten creperen in de rij voor de openbare ziekenhuizen. Terwijl de overheid miljarden pompt in de aanstormende Olympische Spelen. Toegegeven, terroristische aanslagen hoeft men hier niet te vrezen: de nieuw gebouwde Olympische bruggen en stadions storten vanzelf al in elkaar.

Zou dat de ‘afgunst’ van Europa wekken? Nee. Haass heeft het over het ‘politieke proces’ dat hier aan de gang is. Oftewel: de klucht waarmee de linkse Arbeiderspartij (PT) in Brazilië afgelopen week is uitgeschakeld.

Corrupte coalities
Dertien jaar was de PT van arbeider-president Lula, en later Dilma Rousseff aan de macht. Voor het eerst hadden de Braziliaanse armen een eigen vertegenwoordiging. Tientallen miljoenen mensen klommen dankzij de herverdelingspolitiek van de PT uit de armoede. Maar de Arbeiderspartij had geen meerderheid. Dus sloot ze coalities met de corrupte ‘huurpartijen’ van de oude Braziliaanse elite. In plaats van de politiek schoon te vegen, maakte de PT zelf ook vuile handen.

Afgelopen week donderdag werd gekozen PT-president Dilma Rousseff haar paleis uitgezet. Niet omdat ze zelf corrupt zou zijn. Zelfs haar grootste tegenstander, oud-president FH Cardoso van de oppositie gaf het dit weekend toe: ‘Dilma is onschuldig. Ze heeft geen enkele misdaad begaan. Alleen politieke fouten’.

Koeien van fouten moeten dat geweest zijn! Afgezet door een corrupt parlement, en vervangen door een mogelijke nog corruptere vicepresident: oud-coalitiegenoot en baas van de elitepartij PMDB. ‘De butler uit een horrorfilm’, werd de man door zijn eigen partijgenoten genoemd. Donderdag stak hij dan eindelijk het mes in de rug van de vrouw waarover hij openlijk jammerde dat zij hem misbruikte ‘als louter versiering’.

Coup
Dezelfde dag nog deed de butler de presidentiele sjerp om, en diende het land de meest kolderieke ministersploeg in decennia op. Louter mannen. Allemaal blank. Conservatief, zwaar gelovig en rechts. Zelfs de militaire dictatuur in zijn laatste jaren durfde dit soort kabinetten niet meer op te hoesten.

En uiteraard: de meeste heren nieuwe ministers hebben lopende processen voor corruptie, witwassen en verkiezingsfraude. Maar ook beschuldigingen van moord en schending van de mensenrechten. Zoals de nieuwe minister van Justitie. (Hij doet er trouwens ook vrouwenzaken bij, en –ach waarom niet- mensenrechten.)

‘Goed nieuws’, blijft Haass volhouden. Je ziet dat er echt iets ‘gebeurt’ tegen de corruptie: hier openbaart zich een ‘essentieel vermogen tot zelfcorrectie’ in de Braziliaanse samenleving.

En daar heeft de Amerikaan gelijk: dit is de ‘zelfcorrectie’ van een elite die zich al te lang gedwongen zag de politieke macht –met het daaruit voortvloeiende corruptiegeld- te delen met een linkse volkspartij. De Arbeiderspartij moest weg. Tot elke prijs. Ook al betekende het een president die niets misdaan heeft te offeren op het altaar van de democratie. Ook al betekent het een heel volk de komende tweeënhalf jaar op te zadelen met een potsierlijke regering, waarvoor ze niet hebben gekozen. En ook niet kunnen gaan kiezen. Want ‘verkiezingen’ is het nieuwe verboden woord.

Deze coup tegen Dilma en de Arbeiderspartij kon plaatsvinden omdat het na tien vette jaren nu economisch indraait. Omdat de betrokkenheid van belangrijke politici de Arbeiderspartij bij het corruptieschandaal rond het staatsoliebedrijf Petrobras tot desillusie, en haat heeft geleid. Dilma ‘had’ het ook niet, zoals de charismatische Lula, die alom geliefd was door volk en tegenstanders.

Maar de echte ‘fout’ van Dilma is dat ze links was. Onderdeel uitmaakt van de emancipatiebeweging in Latijns Amerika die vrijwel overal linkse volksregeringen aan de macht bracht. Een ontwikkeling die in Europa weinig aandacht trok. Op cartoonfiguren als de overleden president Chávez van Venezuela na dan.

Oude elites
En dit is precies wat Haas bedoelt met zijn ‘goede nieuws’. Dat oude elites in de voormalige achtertuin van Amerika de macht weer aan het terugnemen zijn. Dat er weer onversneden neo-liberale politiek wordt gevoerd. Logisch. Haass is de voorzitter van een denktank vol (ex-) bazen van Coca Cola, Morgan Stanley, Golden Sachs, de CIA, en het Amerikaanse leger in het bestuur. Daarom juicht hij restauratie toe. Fijn dus dat de oppositie in Venezuela zich voor het eerst weer verwaardigd heeft met parlementsverkiezingen mee te doen. Argentinië met zijn nieuwe ondernemer-president in de Panama papers is voor Haass een ‘inspiratiebron’ voor de regio. Ik snap zijn uitgangspunt.

Wat mij ergert is de populistische flut-redenering waar Haass zijn verhaal aan ophangt. Overal in de wereld heerst geweld, betoogt hij. Terrorisme en vluchtelingen in Europa. De ‘geopolitieke aspiraties’ van schurken als Rusland, China, en Noord-Korea. En uiteraard Afrika met zijn ‘burgeroorlogen en terreur’. Doffe ellende. Maar kijk. Daar ligt Latijns Amerika! Die oase van vreedzaamheid waar iedereen tot nu toe overheen keek.

Het ‘opmerkelijke’ van Brazilië vindt Haass dan ook dat het huidige ‘goede nieuws’ zich er ‘zonder enig geweld’ afspeelt. Werkelijk? Brazilië is één van de meest gewelddadige landen ter wereld, met rond de 70.000 doden en verdwijningen per jaar. Zelfs percentueel wordt hier twee keer meer gemoord dan bijvoorbeeld Kongo. En drie keer zoveel als in het Nigeria van Boko Haram. Een permanente slachting van armen en uitgestotenen. Indianen, landloze boeren, en zwarte jongeren uit de sloppenwijken. In steden als São Paulo is de politie verantwoordelijk voor een kwart van de moorden.

Nee, dan Mexico. Daar zijn nog wat probleempjes met ‘drugs gerelateerd geweld’, geeft Haass toe. Maar gelukkig is er nu een ‘robuuste democratie’, die met ‘duurzame inspanningen’ het probleem aan het oplossen is. Werkelijk? De laatste keer dat ik keek was nog steeds het grootste deel van het Mexicaanse grondgebied in handen van de drugskartels. Politie, justitie en leger hebben er niets te vertellen, of staan op de loonlijst van de kartels. Net als de politiek.

Misschien dat Haass daarom Midden-Amerika overslaat in zijn betoog. Landen als Guatemala, Honduras en El Salvador worden door de VN als ‘failed states’ beschouwd. Midden-Amerika is het gebied met de meeste moorden ter wereld. De straffeloosheid er bijna 100 procent.

Ook als geheel is Latijns Amerika volgens de VN de meest gewelddadige regio ter wereld. En tevens de regio met de grootste ongelijkheid tussen rijk en arm.

Mijn advies: voordat je in een bootje stapt om hier geluk- of asiel te zoeken. Kom eerst eens kijken. Straks tijdens de Olympische Spelen bijvoorbeeld.

Gepubliceerd op Joop van 16 mei 2016