Nederlands VN-generaal: Moslims hebben aanval Serviërs op Gorazde uitgelokt

Door onze redacteur MARJON VAN ROYEN
NRC Handelsblad, 27 april 1994

ZAGREB, 27 APRIL. Het zijn de moslims geweest die de Servische aanval op Gorazde hebben uitgelokt. De Serviërs hebben daarop misschien 'bovenmatig' gereageerd. Maar het waren uiteindelijk de moslims die met voortdurende provocaties het Bosnisch-Servische leger tot het bloedbad onder de burgerbevolking van Gorazde hebben aangezet.

Dit zegt de Nederlandse brigade- generaal G.J.M. Bastiaans in zijn kantoor op het UNPROFOR-hoofdkwartier in Zagreb. Generaal Bastiaans is het hoofd van de militaire waarnemers van de Verenigde Naties (UNMO) in voormalig Joegoslavië. Na het beperkte bombardement van 10 en 11 april op een aantal Servische tanks bij Gorazde werden vijftig van zijn waarnemers in het gebied door de Bosnische Serviërs gegijzeld.

Toch is dat niet de reden, zegt Bastiaans, waarom hij grote vraagtekens zet bij de gretigheid waarmee de afgelopen weken is geroepen om gespierd optreden tegen de Serviërs. “Stukken ijzer naar beneden gooien heeft gevolgen. Die Serviërs denken echt niet: dit laten we achteloos aan ons voorbijgaan. Bombardementen veranderen de verhoudingen. Ze sluiten de mogelijkheid af tot verder onderhandelen. Wie gedacht had dat dat niet zo was, is toch echt niet van deze wereld”, aldus Bastiaans.

De generaal is ervan overtuigd dat er rond Gorazde sprake is van een “prachtige propagandacampagne” van de moslims. Iedereen, de NAVO incluis, zou er met open ogen zijn ingelopen. “Ze hebben alle partijen gebruikt”, zegt Bastiaans. “De moslims hebben met beschietingen en pesterijen de Serviërs zodanig getergd dat deze laatsten weinig anders overbleef dan de zware wapens in te zetten.”

Op de vraag of Bastiaans niet vond dat er in Gorazde een daad gesteld moest worden, antwoordt hij: “Dat is misschien wat de publieke opinie in Nederland en andere delen van de wereld vindt. Maar je moet niet vergeten welke rol de moslims hebben gespeeld in het creëren van de feiten.”

“Als je gewoon militair kijkt, hebben de moslims een overmacht aan mensen en een gebrek aan zware wapens. Bij de Bosnische Serviërs ligt dat precies omgekeerd. Klein geweervuur, zoals de moslims gebruiken, dat spreekt de publieke opinie niet aan. Maar grote klappen die de burgerbevolking om zijn oren krijgt, dat spreekt dus wel aan. Als je dan zorgt, zoals ook in Sarajevo is gebeurd, dat je vanuit een stad vuur uitbrengt op de Serviërs, dan gaan die antwoorden. Bij dat antwoord, daar kun je zeker van zijn, wordt dan een deel van de burgerbevolking geraakt. Dat kan je later filmen. En dat ziet er dan niet fraai uit.”

“Uiteindelijk is het probleem met de Serviërs dat ze óver-reageren. Dat ze niet één ontzettende klap uitdelen en zeggen: nu is het afgelopen. Daarmee spelen ze de moslims precies in de kaart.”

Wat hebben de moslims dan gedaan om de Serviërs zo te 'provoceren'? Zij zijn toch de onderliggende partij? Zij zitten toch opgesloten in de reservaten van de veilige gebieden?

“Maar ook als je bovenligt, kun je verkracht worden. Door de bank genomen hebben de Bosnische Serviërs alle overeenkomsten redelijk goed gerespecteerd. Alleen gaan ze keer op keer door het lint doordat ze worden uitgedaagd. Niet voor niets staat in het NAVO-communiqué dat kleine zinnetje dat ook de moslims hun beschietingen moeten staken. Officieel moeten de moslims in de veilige gebieden hun wapens inleveren. Maar behalve in Srebrenica is dat nooit gebeurd.”

“Behalve militaire en politieke overwegingen speelt bij de Servische aanval op Gorazde een hoop frustratie mee. Ze hebben de moslims onderhandelingen aangeboden, maar dat werd afgewezen. In de strook van twee kilometer niemandsland rond Gorazde werd door de moslims als razenden gegraven. Ze breidden hun loopgraven uit om die strook zoveel mogelijk in hun voordeel op te rekken. Dat is één van de methodes die werd gebruikt. Om te provoceren hoef je niet altijd iemand dood te schieten.”

“Als je nu zo meteen alleen die 20 kilometer-grens trekt waarachter de Serviërs hun zware wapens moeten terugtrekken, dan heb je militair gesproken alles in het voordeel van de moslims uitgelegd. In vergelijking met de situatie daarvoor hebben de moslims nu inderdaad wat terrein ingeleverd. Maar je mag de Serviërs ook niet de indruk geven dat de moslims alles hebben binnengehaald.”

Lopen de VN zo niet steeds achter de voldongen feiten aan die door de Bosnische Serviërs worden gecreëerd?

“Kijk, we zijn niet met een militaire missie bezig. Dit is een politieke missie. Onze taak is om mensen aan de onderhandelingstafel te krijgen. Niet om partij te worden in het conflict. We doen aan vredes-hàndhaving. Niet aan vredes-òplegging. Natuurlijk, de wereld kan beslissen dat ze dat van nu af aan anders wil. Maar dan moet je wel aan de Nederlandse bevolking kunnen uitleggen dat er wat meer doden naar huis toe komen. Alle landen moeten dan in New York beslissen dat ze daartoe bereid zijn. En wat dan? Wat ga je doen als je eenmaal jouw vrede hebt opgelegd?”

“Wat mij betreft is het in ex-Joegoslavie een burgeroorlog. Je zit met grenzen die eeuwenlang zijn getrokken door overheersers. Er zijn dingen gebeurd in dat gebied, die niet te herstellen zijn. De moslims waren in het begin van het conflict geen enkele partij. Maar omdat de Serviërs en de Kroaten vonden dat er alleen maar plaats was voor hun eigen bevolking, kregen de moslims natuurlijk ook het idee dat ze iets voor zichzelf moesten gaan regelen. Als je alle plannen naast elkaar legt, dan zie je dat de moslims hun grenzen steeds meer verleggen. Dat is misschien best begrijpelijk. Maar als je deals wilt maken - en die mòèten worden gemaakt - dan moet je de zaak wel ergens bevriezen.”

Wat denkt u van het voorstel van Clinton om het wapenembargo tegen de moslims op te heffen?

“Dat kun je best roepen. Maar hoe krijg je geografisch en staatsrechtelijk gezien een wapen hier in Bosnië? Alleen als de Kroaten dat willen komen er wapens binnen. Oost-Europa is zo lek als een mandje. Alles is daar voor geld te koop. Dacht je nou echt, als de Kroaten er belang bij hadden gehad, dat die wapens niet allang in Bosnië zaten? Ik denk dat ook meneer Clinton daar niet zomaar overheen gaat.”

Wat denkt u van de recente irritaties tussen de NAVO van Wörner en de VN van Akashi?

“Ik begrijp best dat Akashi als beroepsdiplomaat de deur zo laat mogelijk wil dichtgooien. Wörner is vertegenwoordiger van een instituut dat alsmaar achter het hek heeft staan kijken en nu op het punt stond om er overheen te klimmen. Maar hij hoeft straks geen politieke verantwoording af te leggen. Hij hoeft alleen maar te roepen: we zijn het erover eens, hou me niet tegen, want ik kom.”

“Voor de NAVO heeft gespierd optreden alleen positieve consequenties. Het is goed voor hun image. Maar de NAVO hoeft later niet bij elkaar te komen om te denken: wat nu?”

Vind u niet dat het ultimatum in Gorazde veel te laat is gesteld?

“Je kan wel fors willen optreden, maar dat moet je altijd relateren aan de veiligheid van je eigen troepen. De eerste beste bom die verkeerd gaat, kan vijftig vluchtelingen omhoog blazen. Dan staat diezelfde wereldpers weer op zijn kop dat wij het op ons geweten hebben.”

“De verontwaarding over het kapotschieten van een burgerbevolking kan ik best begrijpen. Maar je moet ook kijken naar de motieven waarom de Serviërs zo tekeer zijn gegaan. Als je dat niet vertaalt, dan kun je wel roepen: wij bombarderen wel eens even nog wat erger terug. Want dat lucht zo lekker op. Maar daarna? Dan vraag je jezelf af hoe het allemaal zo gekomen is, en kan je niet meer uit het conflict terug.”

Maar UNPROFOR werd toch gewoon vernederd? Generaal Rose werd als een schooljongen naar huis gestuurd.

“Dat speelt natuurlijk mee in het hele spel. En je kunt zo'n escalatie beter in de kiem smoren dan het zo te laten uitbarsten als nu is gebeurd. Maar het is absoluut niet zo dat Rose genoegen met de situatie heeft genomen. De artilleriebeschietingen op Gorazde waren in het begin onvoldoende om daar iets tegen te ondernemen. De BBC meldde wel dat er aanvallen waren. Maar er was toen geen sprake van echt fysiek geweld, in de zin van infanterie-aanvallen. Ja, en op een bepaald moment ging het schuiven. Dat was natuurlijk hardstikke duidelijk. Maar je kunt in de positie waarin wij zitten niet gokken. Dertien goed is een prima bod bij de voetbaltoto. Maar bij zo'n militaire operatie moet je zéker weten dat je goed zit. Het is geen oorlog hier. Althans niet voor ons.”