Het gelijk van de Amerikaanse achtertuin

Nergens is het ‘lekker puh’-gevoel over de Amerikaanse crisis zo groot als in zijn voormalige achtertuin. ‘Kameraad Bush toch’, sneerde president Chávez van Venezuela donderdag over zijn doodsvijand. ‘U heeft me links ingehaald!’
Zijn vriend Daniel Ortega van Nicaragua wist: ‘De financiële crisis in de VS is de straf van God’. De wraak ‘van boven’ voor al die jaren dat ze hun neoliberale beleid aan de armen oplegden.
En de schadenfreude komt niet alleen van de radicale leiders in Latijns Amerika.
‘Crisis? Welke crisis?’ grapte de gematigde arbeiderspresident Lula van Brazilië. ‘Vraag dat maar aan Bush’.

Achtertuin geëmancipeerd
Nog weinigen hebben begrepen hoe de voormalige achtertuin van de VS zich de laatste tien jaar heeft geëmancipeerd. Zowel economisch als politiek.
Bijna geruisloos sloeg Zuid Amerika politiek om naar links. Van Venezuela met zijn krachtpatsende Chávez, tot Chili met de zachtmoedige Michelle Bachelet. Elk land op zijn eigen manier.
Maar hoe verschillend de programma’s van de nieuwe presidenten ook zijn. Eén gezamenlijke noemer leidde tot hun massale verkiezing: het diepgewortelde verzet tegen het vrijemarkt-fundamentalisme van Washington.

Mes op de keel
Tijdens de schuldencrises in de jaren tachtig en negentig kreeg hier land voor land het mes op de keel: Privatiseren moesten ze. Tot de laatste waterkraan. En bezuinigen. Sociale voorzieningen moesten tot op het bot weggesneden. Leve de vrije markt, en weg met overheidsbemoeienis, zongen de VS, het IMF en de Wereldbank in strak geregisseerd koor. Want alleen zo zou er ruimte komen voor een nieuwe middenklasse om zich te ontwikkelen.

Latijns Amerika verzet
Dat was, zo beschrijft ook dit NRC-stuk, de ‘Washington-concensus’ waar geen weldenkend econoom in de wereld zich meer tegen verzette.
Behalve Latijns Amerika. Daar zagen de armen zichzelf nog armer worden. De kloof tussen arm en rijk nam alleen maar toe, en de middenklasse werd niet groter.
En toen, terwijl Amerika niet meer oplette, zich in Iraakse avonturen stortte, en ook de rest wereld over de schouder van Uncle Sam naar het Oosten staarde, ontstond in het Zuiden de omwenteling.

Chili proeftuin
Niemand was hier vergeten hoe de Amerikanen dictatuur na dictatuur in het zadel hadden geholpen. Hoe het Chili van Pinochet de gepantserde proeftuin werd van de Chicago boys en hun agressieve marktfundamentalisme. Hoe ook daarna de wilde uitverkoop van overheidsbedrijven en het primaat van de buitenlandse banken, hele landen op de fles dreven. (De tequila-crisis van 1994 in Mexico, de tango-crisis van 2002 in Argenitinië)

‘Lula-meter’
Hier in Brazilië weet iedereen nog precies hoe de (toenmalige) Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs de ‘Lula-meter’ instelde voor de verkiezingen in 2002: Hoe hoger de linkse kandidaat in peilingen kwam, hoe hoger het investeringsrisico.
Buitenlandse banken die nu met injecties en overheidszorg op de been moeten worden gehouden, speculeerden toen de Braziliaanse economie bijna stuk. Met als enig argument: ‘Lula gevaar voor de vrije markt’

Los van economische doodskus VS
De Braziliaanse kiezers lieten zich niet intimideren. En Lula zit er nog steeds. Met een populariteit van 75%. En een economie die de schokgolven van de financiële crisis voorlopig nog goed kan opvangen.
Want net als de linkse leiders in de meeste andere andere Latijns Amerikaanse landen, heeft Lula Brazilië uit de economische doodskus Amerika gehaald. Brazilië heeft een redelijke reserve (200 miljard). Overheids- en staatstekort zijn beperkt. En andere markten dan alleen de Amerikaanse zijn weloverwogen aangeboord.

Nieuwe ordening?
Terwijl het paleis van Uncle Sam in elkaar stort, zijn in de achtertuin nieuwe bloemen tot bloei gekomen.
De wereld roept nu om een ‘nieuwe economische ordening’. EU-voorzitter Sarkozy sprak over de noodzaak van een ‘herstichting van het kapitalisme’.
Latijns Amerika heeft het al.

Tijd om daar eens serieus naar te kijken?