'Geen bewijs uitlokking Gorazde'

Kritiek van VN op generaal Bastiaans

Door onze redacteur MARJON VAN ROYEN
NRC Handelsblad, 3 mei 1994

SARAJEVO, 3 MEI. Het hoofdkwartier van de VN-vredesmacht in Bosnië heeft zich gedistantieerd van de Nederlandse VN-generaal Bastiaans. Het VN-opperbevel wijst de beschuldiging van Bastiaans, dat de moslims het recente offensief van de Bosnische Serviërs tegen Gorazde hebben uitgelokt, expliciet van de hand.

Volgens majoor Eric Chaperon, woordvoerder van luitenant-generaal Sir Michael Rose, is “daarvoor geen enkele aanwijzing”. Brigade- generaal G.J.M. Bastiaans, hoofd van alle militaire waarnemers van de VN in ex-Joegoslavië (UNMO's), zei vorige week in een vraaggesprek met deze krant dat de moslims het op 29 maart begonnen offensief tegen Gorazde met “voortdurende provocaties” hadden uitgelokt. “Ze hebben alle partijen misbruikt”, aldus Bastiaans. Volgens Chaperon “kunnen de vijf militaire waarnemers die in de sector aanwezig waren dit niet bevestigen”. De waarnemers rapporteerden dagelijks aan Bastiaans, wiens hoofdkwartier in Zagreb is.

Sinds het begin van het offensief in Gorazde bestaat een diepgaand verschil van mening tussen VN-waarnemers ter plekke en het UNPROFOR-opperbevel in Sarajevo en Zagreb. Uit militaire documenten waarin deze krant in Sarajevo inzage in heeft gehad blijkt dat Bastiaans de rapporten van de UNMO's aan hem over de ernst van het Servische offensief tegen Gorazde niet serieus nam. Dezen waarschuwden vanaf het begin dat het offensief de enclave bedreigde en vroegen ingrijpen van de VN. Bastiaans antwoordde echter te geloven dat “echt fysiek geweld” zou uitblijven. Hij geloofde niet dat de Servische artilleriebeschietingen van Gorazde de inleiding waren van een poging om Gorazde in te nemen en ingrijpen van de VN wettigden.

Ook VN-bevelhebber Rose hield toen nog vol dat het om “een beperkte aanval” ging. In een vraaggesprek met The New York Times, afgelopen zaterdag, zei “een hoge VN-officier die de afgelopen dagen in Gorazde is geweest” - lees: Rose, menen ingewijden in Sarajevo - dat “de rapporten over Gorazde moedwillig werden overdreven om de wereld tot ingrijpen te dwingen”. Hij zei ook dat de UNMO's in Gorazde “van laag allooi” waren.

In de middag van 31 maart, tien dagen voor Rose besloot tot luchtaanvallen op Servische tanks om het offensief te stuiten, rapporteerde de leider van de VN-waarnemers in Gorazde dat de “situatie in de enclave steeds slechter” werd. Door Servische bombardementen waren die dag in Gorazde vijf doden en 21 gewonden gevallen. “Dit moet gezien worden als een poging om het hele gebied in te nemen. De inwoners kunnen nergens naartoe, dus moeten ze vechten. Er is maar één partij die deze slachting kan stoppen.”

Op 6 april, vier dagen voor de eerste luchtaanvallen, rapporteerden de UNMO's: “Het is zeer onrustbarend om via de BBC World Service te horen dat de VN hebben gezegd dat het slechts om een beperkte aanval in een beperkt gebied gaat. Wij zijn het opnieuw niet eens met deze positie. Herhaal: de situatie is zeer ernstig.”

In de avond van 23 april, enkele uren voor het verstrijken van het NAVO-ultimatum aan de Bosnische Serviërs - waarin met luchtaanvallen wordt gedreigd als zij hun artillerie niet terugtrekken - schrijven de waarnemers in hun rapport van acht uur 's avonds: “We hoorden op de BBC-radio dat de commandant van het Bosnisch Servische leger [ generaal Ratko Mladic] gedreigd heeft dat hij zonder genade zou toeslaan als de luchtaanvallen worden uitgevoerd, en dat hij heeft beloofd zijn troepen om middernacht terug te trekken. Om te beginnen heeft hij bewezen dat zijn woord niets waard is, en ten tweede hebben zijn soldaten (en ik durf hen bijna niet zo te noemen) te noemen) allang meedogenloos uitgehaald tegen onschuldige burgers. Als de NAVO aarzelt vanwege deze bedreiging dan zeg ik als lid van het NAVO-leger, geef ze ervan langs. In alle gevallen worden wijzelf overigens geroosterd. Natuurlijk is dit mijn persoonlijke, egoïstische mening. Hoogachtend, UNMO Gorazde.”

De internationale hulporganisaties in Sarajevo verwijten het VN-opperbevel dat het nu probeert te rechtvaardigen dat het de ernst van het offensief heeft miskend. Vorige week zei generaal Rose dat de moslims “hun verdedigingslinies te vroeg hebben opgegeven” en “de VN het vuile werk hebben laten opknappen”. Ook zei Rose dat de hulpverleners het aantal slachtoffers en de schade aan Gorazde hadden “overdreven”.

“Ze proberen hun kont te redden door nu te doen voorkomen alsof de hulpverleners en hun eigen VN-waarnemers in Gorazde hysterisch waren en het spel van de moslims hebben gespeeld”, zegt een uiterst geïrriteerde hulpverlener. Ook de VN-vluchtelingenorganisatie (UNHCR) kreeg ervan langs. Deze organisatie zou met het naar buiten brengen van gekleurde informatie verantwoordelijk zijn voor de “internationale stemmingmakerij” waardoor “het bijna uit de hand is gelopen”. Brigade- generaal Bastiaans zei in deze krant dat de moslims een “prachtige propagandacampagne” hadden gevoerd.

Volgens de woordvoerder van de UNHCR in Sarajevo, Kris Janovski, heeft zijn organisatie niet anders gedaan dan de informatie van zijn eigen hulpverleners openbaar maken. “Onze rapporten en die van de militaire waarnemers overlapten elkaar vrijwel geheel”, stelt Janovski. De enige conclusie die hij daarom kan trekken is dat de militaire top van de VN de informatie van zijn eigen waarnemers niet serieus neemt.

Gisteren zei de woorvoerder van generaal Rose opnieuw dat de situatie in Gorazde veel somberder was afgeschilderd dan deze in werkelijkheid blijkt te zijn. “We dachten dat er 400 gewonden waren die voor evacuatie in aanmerking kwamen. Het blijken er nu minder dan 300 te zijn. Een deel daarvan was niet eens in levensgevaar”, aldus Chaperon. Ook het ziekenhuis zou veel minder zwaar beschadigd zijn dan men aanvankelijk dacht. “Het was niet helemaal verwoest.”

Volgens de coördinator van Arsten zonder Grenzen in Sarajevo, Freek Landmeter, was er in de officiële VN-cijfers sprake van ongeveer 2.000 gewonden en 700 doden. Van de gewonden komt ongeveer 25 tot 30 procent voor evacuatie in aanmerking. Vijfentwintig procent van de gewonden sterft meteen. Deze gegevens zijn geëxtrapoleerd. “Zelf hebben wij nooit cijfers genoemd”, aldus Landmeter. “Er is nog niemand geweest die de doden geteld heeft.” Ook voor de pers is de stad nog steeds hermetisch afgesloten.

Landmeter heeft er geen enkele behoefte aan, zegt hij, om met de VN in discussie te gaan over de vraag of de afmetingen van het bloedbad in Gorazde al dan niet overdreven zijn, en wie daarvoor verantwoordelijk zou zijn. “De VN zeggen dat ze hier zijn om bij de humanitaire hulpverlening te assisteren. Dan moeten ze ook hun partners serieus nemen. Het is heel vreemd om achteraf de Zwarte Piet bij de hulporganisaties te leggen.” Artsen zonder Grenzen heeft gevraagd om het aftreden van VN-gezant Akashi naar aanleiding van de Gorazde-crisis. Landmeter zegt dat niet te willen terugnemen.