De opstand van de vele bordjes

Kan deze beweging Brazilië echt veranderen?

‘Ik ben uit facebook gestapt’. In een flits lees ik haar bordje. Het meisje is alweer opgegegaan in de golvende menigte. Een kakafonie van stemmen, leuzen, honderdduizend gezichten samengestroomd in het centrum van Rio. Nieuwsgierige ogen speuren elkaar af en lezen elkaars zelfgeschreven bordjes.

Door Marjon van Royen

Lachen, dansen. Iedereen anders, en toch is iedereen hier: letterlijk ‘uit facebook gestapt’. Zelf lijken ze even verrast over hun spontane opstand als de geschrokken politici en opiniemakers van het land.

Verbijsterde tv- presentator

‘Ik ben tégen’, zei deze beroemde tv-presentator eerder op de avond. Elke week peilt hij de meningen van de Braziliaan. Dit keer over de protestgolf. Zoals altijd weet hij zeker dat ‘het volk’ naar hem luistert: ‘Die demonstraties betekenen wanorde en vandalisme’, doceert hij. Dus: ‘Bent u vóór dit soort protesten?’ Onder in beeld verschijnt een teller met het aantal ‘ja’- en ‘nee’ stemmen. En dan gebeurt er iets dat ik in het gezagsgetrouwe Brazilië nog niet heb gezien. Het ‘volk’ gehoorzaamt niet meer. De ‘ja’-teller in beeld schiet omhoog.

En de presentator raakt in de war. Hebben de mensen zijn vraag wel begrepen? ‘Voor de duidelijkheid’, zegt hij. ‘Bent u voor wanorde?’ ‘Ja’, stemt de meerderheid prompt. ‘Ik niet. Dit zijn vandalen! Dit is geweld.’ Wanhopig gooit hij zijn autoriteit in de schaal: ‘Ík ben tégen. Ík zeg ‘nee’ tegen de wanorde! En u?’ De ‘ja’s zwiepen alleen nog verder omhoog.

Een verbijsterde presentator besluit dat er iets mis moet zijn met zijn stemmenteller. Hij gooit de uitzending op zwart, en verordonneert een nieuwe telling. ‘Bent u voor wanorde?’ ‘Ja’, antwoorden de mensen. Bijna drie keer zo veel als ‘nee’.

Politie geweld

De aanleiding leek futiel: een verhoging van 20 centavos (7 eurocent) van de buskaartjes. Hoevaak is dat niet gebeurd. Een land van overvolle rammelbussen, bestuurd door brokkenmakers die zich Formule 1 coureurs wanen. En toch die kaartjes weer duurder maken.

Dit keer zei een clubje jongeren in de stad São Paulo: basta! Ze gingen de straat op, en kregen de politie in hun nek. Maar de politie in Brazilië is levensgevaarlijk. Permanent uitgedost als militairen op missie in Afganistan, slaan ze zogenaamde ‘bandieten’ dood. Met tanks, en een doodshoofd als embleem vallen ze sloppenwijken binnen op zoek naar drugsdealers. Ze schieten op alles wat beweegt. Met demonstraties hebben ze echter weinig ervaring. Om de simpele reden dat Brazilië niet protesteert. De laatste grote demonstraties waren in 1985, voor de afschaffing van de militaire dictatuur.

En precies zo gedraagt de politie zich nog steeds bijna dertig jaar later. De jongeren in São Paulo worden geslagen, beschoten, en met traangas verstikt.

Dan opeens lijkt de angst voorbij. Woedend over het politiegeweld trekken steeds meer jongeren de straat op. Ze voeren geen voorgekookte leuzen of eisen van politieke partijen mee. Maar iedereen draagt zijn persoonlijke motieven en woede op zelfgemaakte bordjes. ‘Het gaat om meer dan 20 centavos’, heeft een meisje in nette blokletters op haar bordje geschreven. ‘Strontgenoeg van de corruptie’, verzuchten de hanepoten op een ander bordje. Een jonge vader heeft zijn bordje op de rug van zijn baby gespeld: ‘Ook ik ben een relschopper’.

Het schandaal van het WK

Binnen de stadions worden wedstrijden van de FIFA Conferations Cup gespeeld: een soort generale repetitie voor het WK voetbal van volgend jaar in Brazilië.

En juist over dat WK bleef het in Brazilië oorverdovend stil. De overheid geeft er 22 miljard Euro aan uit. Meer dan alle drie de vorige WK’s bij elkaar. Terwijl de mensen in Brazilië sterven op de stoep van de ziekenhuizen, omdat er geen geld voor is de openbare gezondheidszorg. De door de FIFA verordoneerde bouwprojecten zijn voor de politieke elite een ware orgie van corruptie en vriendjespolitiek. En Brazilië leek tot nu alleen maar ‘trots en blij’ het sportfestijn te mogen huisvesten.  

Nu staat plotseling het WK als schandaal op de kaart. In de demonstraties vindt een miraculeuze vermenigvuldiging van bordjes over het onderwerp plaats. ‘Als je kind ziek is, breng hem dan naar het stadion’, schampert een meisje op haar bordje. Een jongen in punk outfit droomt: ‘Nu nog het land búíten de stadions aanpassen aan de FIFA-norm.’ En tenslotte is er dat bordje met de parodie op de verbouwingen voor het WK: ‘Sorry voor de overlast, we zijn Brazilië aan het veranderen.’

Vanmiddag nieuwe super demonstraties

Maar kan deze beweging Brazilië echt veranderen? Gaat het niet om teveel uiteenlopende bordjes tegelijk? En: zodra de voetbalkoorts toeslaat, worden de opstandige bordjes dan niet even gemakkelijk weer verruild voor de nationale supportersvlag?

De antwoorden van mijn vrienden zijn verschillend. Die in de sloppenwijken klinken cynischer dan erbuiten.

Intussen zijn in verschillende steden de bustarieven weer teruggedraaid. En zojuist komt het bericht binnen dat de linkse regering de burgemeensters van São Paulo en Rio onder zet om hetzelfde te doen. ‘We spelen ze de bal gewoon terug’, zou de vrouwelijke president Dilma Rousseff hebben gezegd. ‘Dan zakt de zaak vanzelf in elkaar.’

De eerste test is vanmiddag. Via facebook hebben acht miljoen mensen elkaar opgeroepen om opnieuw te demonstreren. In Rio hoopt men op één miljoen. Stappen die allemaal ‘uit facebook’ of niet? Ik ga er in elk geval naartoe. Niks mooiers en ook niets machtigers een lijfelijk gevoel van solidaiteit. Of vind ík dat omdat ik een oud wijf ben uit het vlezige tijdperk van vóór facebook?

---

En hier een videoverslag van mijn cameraman Joe Carter van de demonstratie ...

---

  Blog: Opstand in Brazilië